EŞ DÜZEY (HEMZEMİN) GEÇİTLERİN KONTROL VE BAKIMI

Geçit Tanımı

Demir yolu ile yayların ve diğer ulaşım yollarının kesiştiği yerlerde, yayların ve bu ulaşım araçlarının demir yolunun bir tarafından diğer tarafına geçmesini sağlayan tesislere “geçit” denir.

Geçit Çeşitleri

Geçitler demir yolunu kat etme durumuna göre;
> Alt geçit
> Üst geçit
> Eş düzey (hemzemin) geçit olmak üzere üçe ayrılır.

Alt Geçitler

Yayalar ve kara yolu araçları ile diğer demir yolu hatlarının mevcut demir yolu hattının altından geçebilmesi için yapılan tesise alt geçit denir. Özellikle Eskişehir-Ankara hızlı tren hattının eski hatla kesiştiği yerlerde demir yolu hatları birbirine göre alt ve üst geçit durumundadır.
Büyük istasyon ve garlarda, yolcuların bir perondan diğerine geçebilmesi için de alt geçitler yapılmıştır.

Üst Geçitler

Yayalar ve kara yolu araçları ile diğer demir yolu hatlarının, mevcut demir yolu hattının üzerinden geçmesi için yapılan tesise üst geçit denir.

Üst geçit için yapılan köprünün altından demir yolu araçları geçeceğinden köprü altında bırakılan boşluk, yani gabari hiçbir zaman demir yolu yapı gabarisinden küçük olamaz. Ayrıca tek hatlı yollarda genişlik en az 5,50 m ve tercihen 6,00 m olmalıdır. Ray üst seviyesi ile üst geçit köprüsü döşemesi altı arasındaki yükseklik normal hatlarda en az 5,00 m elektrikli hatlarda ise 5,64 m olmalıdır.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçitler

Karayolu ve demiryolunun birbirlerini aynı düzeyde keserek geçtiği yerlere eş düzey geçit denir. Hızlı tren hatlarında kazaların önlenmesi ve güvenlik nedeniyle eş düzey geçit kullanılmamaktadır. Hatta hızlı tren hatları yayaların dahi geçmemesi için komple ihata içine alınmıştır.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçit Çeşitleri

Eş düzey (hemzemin) geçitleri üç türde inceleyebiliriz;

Bariyersiz Bekçisiz Hemzemin Geçitler

Bariyer, hemzemin geçitleri demir yolu araçları geçerken, kara yolu araçlarına kapatmak için yapılan koruma kollarına verilen isimdir. Hem bariyeri hem de buna komuta edecek bekçisi olmayan geçit türü en çok rastlanan hemzemin geçit türüdür.

İsminden de anlaşılacağı üzere, serbest ve korumasız bir geçit olup buradan geçiş üstünlüğü demir yolu araçlarındadır. Kara yolu aracı sürücüleri, bu tür geçitten geçerken kendi emniyetlerini kendileri sağlamak yükümlülüğündedirler. Her iki yönden de demir yolu aracı gelmediğine emin olduktan sonra geçitten geçeceklerdir. Bu husus, “Kara yolu Trafik Kanunu” ile de hüküm altına alınmıştır.

Bu tür geçitlerde işletmemiz geçidin her iki tarafına, kara yoluna göre yolun sağına ve geçide belirli bir mesafede, uluslararası niteliği olan “serbest hemzemin geçit ikaz işareti”ni koymak yükümlülüğündedir. Bunu yerine getirdikten sonra, bu tür hemzemin geçitlerde olabilecek kazalardan işletmemiz sorumlu tutulmaz.

Bariyerli Bekçili Hemzemin Geçitler

Şehirlerin ve önemli yerleşme merkezlerinin dışında, trafik bakımından yoğun karayollarının demir yolunu kestiği yerlerde, büyük istasyon ve garların içinde ve yakınlarında karayollarının demir yolunu kestiği noktalarda, kara yolu ve demir yolu seyrüsefer can ve mal emniyeti sağlamak için hemzemin geçitlere bariyer kolları konur. Bunların idaresi için de başına bekçiler görevlendirilir. Bekçili bariyerli hemzemin geçitlerde kara yolu ve demir yolu seyrüsefer emniyeti, bu bekçilerin sorumluluğundadır. Bekçiler, trenler görevli bulundukları geçitten geçmesi gereken normal vakitten belirli bir zaman, genel hâllerde de 3 dakika önce geçit bariyer kollarını indirerek kara yolu araçları için geçidi kapatacaktır. Nöbet süresi içinde her an, her iki yönden de bir tren gelecekmiş gibi hazır ve tetikte olarak görevlerini sürdüreceklerdir. Bu tür geçitler;
> Mahallinden idareli
> Uzaktan idareli olur.
Mahallinden idareli geçitler, geçitte görevlendirilen ve geçit yakınında inşa edilen bir baraka içinde görevlerini yapan “geçit bekçileri” tarafından idare edilir.
Geçit bir baş makas yakınında ise bu baş makasta görevli “makasçılar”, geçit bir istasyon içinde veya çok yakınında ise “nöbetçi hareket memuru” veya diğer istasyon görevlileri tarafından yönetilir ki bu tür geçitlere de “uzaktan idare geçitler” adı verilir.

Bariyerli Otomatik Kumandalı Hemzemin Geçitler

Bariyer kolları ile korunan fakat bu kolların yönetimi bekçi veya herhangi bir görevli ile yerine getirilmeyip trenin belirli bir mesafede geçide yaklaşması ile bağlantılı olarak “otomatik” olan bariyer kolları kapanan geçitlerdir. Bu şekilde oluşturulan geçitlerde kara yolu araçlarını uyarma amacıyla ayrıca flaşörler de kullanılmaktadır.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçitlerde Boden Boşluklarının Teşkili

Demiryolu araçları tekerleklerinin yolun içinde kalan “boden” adı verilen çıkıntılı kısımlarının rahatça hareket edebilmesi için geçit üzerinde, yolun iç kısmına belirli bir aralıkla ikinci bir çift ray döşenir ki, buna “kontray” adı verilir.

Eş düzey geçitlerde kontray kullanılsın veya kullanılmasın boden için bırakılan açıklığın 45 mm’den, derinliğin 38 mm’den az olmamasına dikkat edilmelidir.
Birleşik ray kullanılmayan eş düzey geçitlerde de boden boşlukları yukarıda verilen ölçülerde olmalıdır.
Genel olarak kontraylar, bodenlerin gitmesi gereken yöne gitmelerine yardımcı olmak üzere kullanılır.

Hemzemin geçitlerde, kara yolu araçlarının geçmesi esnasında boden boşluklarının dolması neticesi trenlerin geçitler üzerinde deraylannın önlenmesi amacıyla hemzemin geçitler üzerinde kontraylar kullanılır.
Hemzemin geçit döşemeleri, demir yolu ve kara yolu trafiği yoğun olan geçitlerde “kontrayla”, diğer geçitlerde yine boden boşluğu hesaba katılarak “kontraysız” olarak yapılabilir.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçit Kaplamaları

Hemzemin geçitlerden kara yolu vasıtalarının geçişini kolaylaştırmak, araçların altlarının demir yolundan geçerken raylara takılmaması, demir yolu içinde patinaj yapmaması için geçitlerdeki demir yolu içi ile birlikte gabari dahilindeki bölümünün balast- mıcır, ray, ahşap travers, beton, asfalt, kauçuk gibi malzemelerle ray mantarı üst seviyesinde yapılan dolguya eş düzey geçit kaplaması denir. Kara yolunun iki taraftan en az ellişer metrelik kesiminin sağlam malzeme ile ve aynı seviyede doldurulması gerekir.
Geçitlerde yapılan bu kaplamalar kara yolu araçlarının geçişlerini kolaylaştırdığı gibi geçit içindeki demir yolunun bakım ve onarım işlerini de zorlaştırır. Bu nedenle hemzemin geçit kaplamaları;
> Kolay sökülür takılır olmalıdır.
> Dayanıklı ve uzun ömürlü olmalıdır.
> Bozulduğunda tamiri kolay olmalıdır.
> Yoldaki balastın kirlenmesine ve görevini yapamamasına neden olmamalıdır.
> Demir yolu ve kara yolu vasıtalarının geçişini azami derecede kolaylaştırır olmalıdır.
> Kara yolu vasıtalarından gelen tekerlek yüklerini traversler üzerinden zemine yaymalıdır.
> Kara yolu vasıtalarının geçişlerinde azami derecede kolaylık sağlanmalıdır.
> Kaplama ucuz ve ekonomik olmalıdır.
> Hemzemin geçitler, bulundukları yerler üzerinden geçen trafik yükü ve cinsi ile yukarıda belirtilen şartlara uygun bir kaplama ile kaplanmalıdır.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçit Kaplama Çeşitleri

Hemzemin geçit kaplama çeşitleri şunlardır;
> Balast-mıcır
> Ray
> Ahşap travers
> Beton- prefabrik
> Kauçuk
> Asfalt
> Kesme parke taş
> Balast- mıcır kaplamalı geçitler

Hattın içi ve yanları ray mantarı seviyesinde ve geçit genişliğinde balast ya da mıcır ile doldurulması şeklinde yapılır. Balast ya da mıcır kaplamalar; ucuz, yapımı ve bakımı kolaydır. Ancak yumuşak dolgu malzemesi olduğundan kara yolu araçları geçitten geçtiği esnada patinaj yaparak araç altlarının raylara takılmasına neden olur. Trenlerin gelişi esnasında araçların geçidi çabuk terk edememeleri kazalara neden olur.

Demiryolu arızalarının giderilmesi için geçit kaplamasının tamamen sökülmesi gerekir. Bakım için çok fazla işçilik gerekir.

Bu kaplamalar araç tekerleklerinden çok etkilenir ve çabuk bozulur. Genellikle trafiği çok az olan köy yolları üzerindeki hemzemin geçitlerde tercihen kullanılır.

Ray kaplamalı geçitler

Hattın içi ve yanları ray mantarı seviyesinde ve geçit genişliğinde özellikle hurda rayların muntazam döşenmesi ile yapılır. Ray kaplamaları ahşap traversli, trafiği yoğungeçitlere yapılan işçiliği yüksek bir kaplamadır. Ayrıca ağır bir kaplama sistemi olduğundan yolun düşey eksende (kotunda) çökme şeklinde çabuk bozulmasına neden olur.
Demir yolu arızalannın giderilmesi için geçit kaplamasının tamamen sökülmesi gerekir. Bakım için çok fazla işçilik gerekir.

Ahşap travers kaplamalı geçitler

Hemzemin geçitte yol içi ve kenarları, ray seviyesinde ve geçit genişliğinde ahşap traverslerle kaplanması şeklinde yapılır. Bu tür kaplamada araç tekerleklerinden gelen yükler ahşap travers kaplamalarının çatlamalarına, kırılmalarına ve bağlantılarının gevşemesine neden olur. Ayrıca ahşap travers teminindeki güçlükler nedeni ile kullanımı azalmıştır. Ağır araçların geçtiği yüksek trafiğe sahip hemzemin geçitlerde kullanılması ekonomik değildir. Yolun tamiri esnasında kırılan ve bozulan parçaların değiştirilmesi, sökülmesi ve yeniden montajı daha kolaydır.

Beton -prefabrik kaplamalı geçitler

Hemzemin geçitte ray kenarlarına demir yolu vasıtalarının rahat geçişini sağlamak için kontray konur. Yol içi ve kenarları ray mantarı seviyesinde ve geçit genişliğinde beton dökülerek veya beton plakalar konularak kaplama yapılır.
Kara yolu vasıtalarının tekerlek etkisi altında beton, zamanla aşınarak bozulur veya kırılır. Tamiri zor ve bazen imkânsız olduğu için kırılarak yeniden yapılması gerekir. Yol tamiratı sırasında da tamamen kırılması gerektiğinden geçit, uzun süre trafiğe kapalı kalır. Kaplama için her zaman yüksek mukavemetli beton bulmak mümkün olmamaktadır. Yapımı, bakımı ve kullanımı çok zor ve pahalı bir kaplamadır.

Asfalt kaplamalı geçitler

Hattın içi ve yanlan ray mantarı seviyesinde ve geçit genişliğinde karayollarında kullanılan asfalt ile kaplaması yapılır. Demir yolu vasıtalarının rahat geçiş için yol içine kontraylar konur.

Demir yolundaki elastikiyet nedeniyle asfalt çabuk bozulur. Bozulan kaplama, zamanında tamir edilmez ise kara yolu vasıtalarının geçişini zorlaştırır. Demir yolunun da bozulmasına neden olur. Yol tamiratı için asfaltın tamamen sökülmesi gerektiğinden kara yolu trafiği aksar. Ancak yol tamiratı esnasında sökümü daha kolay olup teminindeki kolaylıklar, uzun ömürlü olması ile diğer kaplama çeşitlerine göre maliyeti ve olumsuzlukları daha az olması nedenleri ile tercih edilen bir kaplama çeşididir.

Kauçuk kaplamalı geçitler

Buraya kadar anlatılan tüm olumsuzluklar demir yolu işletmelerini yeni arayışlara itmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda işletmelerin tüm ihtiyaçlarını karşılayan kauçuk geçit kaplamalar ortaya çıkmıştır.
Kauçuk geçit kaplaması uygun büyüklük ve kalınlıkta kauçuk parçaların yan yana dizilerek geçidin kaplanması esasına dayanmaktadır.
Kaplama parçaları ray tabanına ve travers üzerine bastığından kara yolu vasıtalarından gelen yükler, travers vasıtası ile balasta intikal eder. Bu nedenle yolda ilave bozulmalar olmaz. Kaplamalar kolay sökülüp takıldığından yol tamirat için büyük sorun yaratmaz. Plastik parçalar, ağır yük ve tekerlek aşınmalarına dayanıklı olduğundan kolay yıpranıp kırılmaz. Herhangi bir nedenle kırılan ve bozulan kauçuk parça yenisi ile kısa sürede değiştirildiğinden kara yolu trafiğinde aksama olmaz.
Ancak maliyeti çok yüksek bir kaplama çeşidi olduğundan kullanımı azdır. Hattın içi ve yanları ray mantarı seviyesinde ve geçit genişliğinde özellikle kaldırımlarda kullanılan kesme parke taşlarla yapılan bir kaplama çeşidi olup hafif raylı sistemlerde (tramvay hatlarında) kullanılır.
Taş parçalarının yüzey alanlarının küçük olması nedeni ile üzerlerine gelen yüklerin etkisi ile çökmelere sebep olur. Bu nedenle trafiği yoğun ve dingil ağırlığı fazla olan araçların kullandığı geçitlerde kullanılmaz.

Eş Düzey (Hemzemin) Geçit Tesisi

Hemzemin geçitlerde, kara yolu araçları ile demir yolu araçlarının birbiri ile kaza olasılığı yüksek olduğundan yapılacak eş düzey geçitlerde aranacak şartlar şunlardır:
> Kara yolu vasıtaları, hemzemin geçidin her iki tarafından demir yolunun 250 m uzaklığını görebilmelidir.
> Tren makinisti, geçidi fren mesafesinden önce görebilmelidir. Minimum 700 m olup bu mesafe yolun eğimi ve tren hızlarına göre artırılabilir.
> Hemzemin geçit tesis edilecek yerde, küçük yarıçaplı kurp ve yüksek dever bulunmamalıdır.
> Kara yolu ve demir yolu kesişme açısı 45 dereceden küçük olmamalıdır.
> Kara yolunun her iki tarafında 50 m düzlük olmalı, sonraki eğimi % 3-5’i geçmemelidir. Bu eğimle şose veya kara yoluna mümkün mertebe birleştirilmelidir.
> Yol, mümkün mertebe demir yolunu dik olarak geçmelidir.

Yukarıda aranan şartlar yeni açılması istenilen hemzemin geçitlerde aranacak konular olup kara yolu varken demir yolu sonradan yapılmış ise bu şartların hepsinin birden mevcut olması mümkün olmayabilir. Ancak yine de bu şartlara uymaya dikkat edilmelidir.
Bütün eş düzey geçitlerde kara yolu araçları için geçit çapraz işaretleri ve geçit yaklaşma işaretleri konulmalıdır.
Çapraz işaretlerin (veya levhaların) montesi veya bakımı kara yolunu kullananlara aittir. Geçit çapraz işaretlerinin demir yolu mihverinden mesafesi en az 2,66 m ve zeminden yüksekliği levha altından 2,37 m olmalıdır. Bu işaretler kara yolu araçlarına bakar vaziyette, gelen aracın sağında olacak şekilde dikilmelidir.

Ayrıca kara yolu araçları için üç adet hemzemin geçit yaklaşma işaretleri 100 metre ara ile karayollarınca konulmalıdır.
Bütün hemzemin geçitlerde, her iki tarafta demir yolu geçidi en az 500 metre mesafeden “Makinist Düdük Çal” işaret levhası demir yolun tarafından konulmalıdır.

Hemzemin Geçitlerin Bakımı

Hemzemin geçitlerde yol, uzunlamasına yönde trenlerden gelen ve dik olarak da kara yolu vasıtalarından gelen yüklerin etkisi altında kalır. Bu nedenle de hemzemin geçitlerde düşey ve yatay eksen bozuklukları ile küçük yol bağlantı malzemelerindeki laçkalıklar diğer yol kesimlerine göre daha sık meydana gelir.
Hemzemin geçitler ve geçitlerin çevresi temiz tutulacak, özellikle yol ve kaplamalar daima bakım altında bulundurularak aşağıdaki hususlar temin edilecektir.
> Hemzemin geçitler her şeyi ile iyi ve temiz bir hâlde olmalıdır.
> Yoldaki gizli boşlukların kaplamaları bozmaması için yolun burajı iyi yapılmış olmalıdır.
> Vasıtaların geçeceği kara yolu ray üstü ile bir seviyede sudan tecrit edilmiş olmalıdır.
> Kara yolundan gelecek çamur ve toprakla dolmaması için geçit kenarlarında drenaj kanalları açılmalıdır.
> Don mevsiminde geçit üzerinde buzlanmalar kum dökülerek eritilmelidir.
> Çapraz hemzemin geçit işaret levhaları ve bariyer direği etrafında biriken karlar temizlenerek bunların rahat çalışması ile sürücüler tarafından rahatça görülmesi sağlanmalıdır.
> Geçide yaklaşan trenlerin görünmesine engel teşkil eden ağaç dikilmemeli, mevcut ağaçlarda görüşü engelliyorsa budanmalı, ayrıca görüş uzaklığına engel olan diğer tabii arızalarda imkân dâhilinde kaldırılmalıdır.
> Geçitler üzerindeki kaplamalarda ve kontraylarda boden boşluğunun açıklığı en az 45 mm ve derinliği en az 38 mm olmalıdır. Boden boşlukları daima temiz tutulmalıdır.
> Geliş-gidiş yolları ayrı olan geçitlerde yol, bir refüjle ayrılarak vasıtaların zik-zak yaparak kapalı geçitten geçmesi önlenmelidir.
> Asfalt olmayan geçitlerin içi ve her iki tarafı en az 50 metre asfaltlanmalıdır.
> Hemzemin geçidi her iki yönde uygun mesafelere (makinist düdük çal) levhası konulacaktır.
> Geçitlerde yeterli drenaj kanalları yapılarak sel, teressübat vs. doğal olaylara karşı korunacaktır.
> Tekerlek bodenlerinin geçtiği yerlerde kontraylı hemzemin geçitlerde rayla kontray arasındaki boşluğa toplanacak kar ve buzların temizlenmesine önem verilmelidir.